Med sans for sau
På Østerhus kan 160 sauer breka jula i møte i nytt fjos. Har sauene på garden det bra, har også bonden, Jon Egil Østerhus det godt.
Det er ein kald november-onsdag og på vegen til Østerhus, dekkjer snø og slaps den svarte asfalten. Hjå både Jarle Haugsland og Jon Egil Østerhus tronar nye driftsbygningar i grenda høgt over Erfjord. Sistnemnde har flunke nytt sauehus, der sauene flytta inn for to dagar sidan.
BØRGE PÅ NI ÅR er lynraskt nede ved døra, lukkar opp og ønskjer velkommen. – Me et frukost endå me, altså, men du kan berre komma opp, smiler han. Gangen ber preg av at Børge ikkje bur her heilt åleine. Oppe, rundt bordet sit mor Silje Katrin Lunde, litlesøster Julie på seks år, storebror Jørgen, som er elleve år og far i huset, Jon Egil Østerhus. Onsdag er skulefri og god tid med matbordet.
– Her på garden er me alltid midt i frukosten, ler Silje Katrin og byr på kaffi. Barna finn kjapt vegen til stova og sofaen.
– Dei har firkantsjuka alle tre, smilar Jon Egil, ristar litt på hovudet og ser inn på dei tre som sit konsentrerte framfor kvar sin skjerm.
– FOR TO ÅR SIDAN, etter at eg bygde på fjoset, sa eg at nå skal eg ikkje byggja noko på lenge. Plutseleg var eg i gang igjen. Skuten på det gamle sauehuset hadde sige, og noko måtte gjerast. Jon Egil ler og fortel at det balla fort på seg etter at prisar og teikningar var henta inn. Alternativet til å byggja, var å redusera til rundt 40 sauer og ha dei ilag med kalvane.
– Eg var inne på tanken på det eit kvarters tid, seier bonden, og Silje Katrin supplerer:
– Så glad som han er i sauene sine, var ikkje det aktuelt. Å vøla på det gamle sauefjoset var heller ikkje framtidsretta. Det ville fort komme opp i ein million kroner, og vore like trongt.
DER DEI SER UT kjøkkenglaset og ned på det nye 500 kvadratmeter store sauefjoset, er dei ikkje i tvil om at dei valde rett.
– Kor stor investering har det vore?
Jon Egil supar litt kaffi og smiler gløttent.
– Eg har ikkje summert heilt ferdig, men det kjem nok opp i rundt tre mil- lionar. Det er ikkje noko teknisk, nymotens vedunder-fjos eg har bygt, altså. Eg har ikkje kraftfórautomat, men ei ny fóringsvogn har eg. Så legg han ut om kor fort dei 160 sauene fann seg til rette i det nye sauehuset, og kor lett dei tok til den nye grovfôrautomaten som går på skjener i taket.
JON EGIL REISER SEG frå bordet og kjem tilbake med ein bunke gamle skrivebøker. Bonden på Østerhus har vore fulltidsbonde sidan han var 16 år.
– Det er ikkje mange i vår generasjon som starta så tidleg, slår han fast. Som yngst i ein søskenflokk på seks, var det ikkje sjølvsagt at det var han som skulle bli bonden på Østerhus, men slik blei det. Då Silje Katrin kom inn i livet hans, var det heller ingen tvil om kor dei skulle bli buande. Silje Katrin gap-ler.
– Eg hadde ikkje fått han med nokon annan plass.
– Nei, då skulle du hatt gode argument, parerer han.
Silje ser over bordet på Jon Egil og fortel stolt:
– Han kan namnet på alle slekter med sau, og det er ikkje tull ein gong. Han kan sjå på dei og seia at dei to er søstrer, der står mora, og ho der er bestemora. Det seier litt om interessa!
Jon Egil blar opp i kladdebøkene. Heilt sidan han var elleve år har han gått med vêren, og alt blir notert inn i bøkene.
– Det er bibelen min, dette, eg blir kjempestressa om eg ikkje finn boka mi. Eg har det jo på data også, men det er bøkene eg brukar. Du, det hadde vore mykje betre du tok bilde av desse bøkene enn av meg i avisa di, oppmodar bonden.
HAN PLUKKAR UT EI av bøkene og endar opp med 2011. I kolonnane står namna til kvar sau sirleg noterte, og han finn òg statistikk over alle dei som døydde av alveld det året. 34 lam blei sjuke og halvparten mista livet.
– Nei og nei, at eg skulle finna akkurat denne boka då, dette er jo til å bli deprimert av. Eg hadde nesten gløymt ut at det var så gale.
Alveld er sjukdom hjå sau som gir leverskade, oppsvulma ansikt og at dei ikkje toler lys. Sjukdommen rammar lam som går på utmarksbeite om sommaren, og forskarar meiner det kjem av giftstoff i romeplanten, sopp eller algar i vatnet. På Østerhus er sjukdomen blitt vanleg, men få andre i Suldal er plaga med sjukdomen.
– Er våren kald og våt, verkar det som om planta blir meir giftig. I fjor mista eg ingen, men i år har eg mista ti.
PÅ VEG UT i det nye sauehuset, kan Julie fortelja at ho ikkje synest noko om at far sender sauen hennar til slakting. Det er ho litt lei av. Dei tre yngste på Østerhus likar å vera i sauehuset, men er ikkje så ivrige som foreldra kanskje hadde sett.
– Nei, dei kan fint driva gard på nett-bretta, men er ikkje like ivrige når dei må ut, smiler Jon Egil. Han innser at ikkje alle har hans, ganske mange gonger over middels, interesse for sau. Vel inne i det store sauehuset, er det meste ferdig. Sauene står fint fordelte i dei ulike gardane, over dei i taket, skin den nye, blanke foringsvogna. Snart er kontordelen i eine hjørnet ferdig òg. Då blir det, forutan kontor, ein kjøkkenkrok og plass til å sova i den travle lemminga.
JON EGIL FINN TAK i vêren og ein av sauene til ære for fotografen, og det heile er over, nesten før utløysaren på kameraet får sjans å reagera. Nå ser han fram til å stella i det nye sauehuset og meiner at når jula er over, er dei tre neste månadane den rolegaste tida for ein sauebonde.
