Masker med minne
– Eg sat akkurat og mediterte og sovna nok litt.Kari Utne Foldøy smiler med heile seg i døropninga. Viser inn i stova før ho tar ein tur ut på kjøkkenet.
DET ER ein fredag i februar. På eine stolen i spisestova ligg julegåvene lødde. Øvst ligg ein ny badedrakt klar til badeanlegg-opning. Å kunna ta symjetak i eit heilt nytt badeanlegg, ser ho verkeleg fram til.
Underteikna er blitt tipsa om ein suldalssokk som Kari har laga.
– Nei, det er nå ikkje så voldsomt. Det er fleire år sidan den blei til.
Det kvite sokkeparet er festa med ei nål på ein grøn papp. Ved sida av eit lite vers:
Først så trødde eg gamle rokken,
sidan spøtte eg suldalssokken.
Eg song og tralla, var glad i barm
for nå er foten god og varm!
HAR EIN HELST på Kari ein gong eller to, er det ikkje vanskeleg å sjå føre seg at ullgarnet, pinnane og den komande sokken er blitt snakka til, ja, høyrt song og tralling.
«Førr ei dame» som Halvdan Sivertsen ville sunge det.
Kari er ikkje berre fargerik, ho er ei aktiv dame, kreativ, nysgjerrig og har ein smittande glød av livsglede.
Meditera gjer ho ofte. Gjerne sitjande i sofaen med Sellandsnuten i sikte. Eit eige mantra ho gjentar som gir ei god ro inni henne.
– Då duppar eg fort, smiler ho.
MEN TILBAKE til det kvite sokkeparet, med grø- ne striper og fire laksar rundt okle.
– Nei, eg var best på å henta stein, eg. Eg var ute, aldri inne, seier 89-åringen.
Som lita var det å vera i lag med faren ute, det aller kjekkaste. På garden heime på Sjernarøy. Ho vil ikkje ha på seg at ho er noko handarbeidsda- me, sjølv om ho ikkje er sein med å setja i gang med prosjekt, anten det er handverk eller matrettar. I morsslekta var det flust av andre kvinner som kunne kunsten med å spøta, sy og veva.
SØSTERA SUNNEVA var proff til å sy, for Kari låg grovarbeid nærast.
– Ein dag kom mor frå byen med to dukar til oss, ein slik med små raude roseknoppar på. Ho ristar på hovudet, munnvikane lagar eit smittande smil. Kari sette i gang og tykte det heile var lett.
– Eg var så lukkeleg, men eg ler når eg ser på den duken nå med dei svære stinga. Til stor skilnad frå den fint utførlege duken til veslesøstera Sunneva. Sjølv om resultatet ikkje stod til toppkarakter, var Kari strålande nøgd.
SPOLAR KARI tida mest åtti år tilbake, er tida og minna frå Hardanger sterke. Det er ikkje vanskeleg for Kari å drøyma seg tilbake til Utne, bygda som ligg vakkert til på sørsida av Utnefjorden og vest for innløpet til Sørfjorden. Ho meiner sjølv ho nok har meir hardingblod enn ryfylkeblod. Mora kom frå Utne.
Då Kari var i ti-elleveårsalderen, budde ho eitt års tid hjå mormora og morfaren sin. Eit kapittel i Karis sitt liv som ikkje berre angar grønt gras og frukt, men også av sutlaus barndom og grenselaus kjærleik.
– GUDLABADNET mitt, kalla mormor meg. Ho fortel om den vedunderlege tida.
– Eg var omgitt av så mykje kjærleik.
Og at Kari nok var som ein dyrebar og lysande skatt for mormora og morfaren sin, kan ho i dag sjå for seg. For det var ei stor sorg at moster Sunneva døydde så ung.
– Ho var jordmor og skulle eigentleg ta i mot søstera mi. Slik vart det ikkje. Første natta ho låg i grava, vart Sunneva fødd. Eg har eit nydeleg handvoven teppe i gangen, det har Sunneva laga.
TO FULLE KAFFIKOPPAR står på bordet. Ved sida av eit lite fat med nøtter og siste biten med julekake, brasiliansk fruktkake, eit must til kvar jul. Kostrådet om ein neve nøtter kvar dag, held ho.
– Dei skjemde meg ut, seier Kari. Av morfaren fekk ho kaffi, noko som ikkje var aktuelt heime. – Det var halvt med mjølk, halvt kaffi og ei spiseskei sukker.
Kari gjekk på skule og hadde same lærar som mor si. Ho stoppar opp, ristar på hovudet og smiler.
– Ei herleg tid.
DER HADDE HO tremenningar ho leika med og kan ikkje minnast at ho lengta heim.
Ein dag vart eit tysk krigsskip bomba av engelske soldatar.
– Det flaut av appelsinar på fjorden og heile huset vart fylt med appelsinar.
Kari hugsar også godt dei flotte turistskipa. I land steig minst like flotte engelske damer med kvite store hattar. Anders, bror til Kari, selde morellar til dei flotte folka. Om somrane tok heile familie tur til Utne.
– Can you speak English, var det ei flott dame som sa til han.
– Eg kan spika aokan og dekan, sa han, hermar Kari og ler.
OG HO MINNEST alle dei fine kleda i andre etasje hjå mormora. Klede etter moster Sunneva som ho utruleg nok fekk lov å bruka. Utkledd med eit par fine kvite skinnsko ho tok på seg gjekk ut i hagen.
– Å gå på høghæla sko, var jo heilt fantastisk. Og morelltreet; eg elska å klatra i det, heilt til topps.
SJØLV SNAKKA HO heilt hardingmål før ho vende heim igjen. Og i klesvegen var det også endringar.
– Mor fekk sjokk. Korleis kler du badnet, hermar ho på kva som var første kommentaren då Kari kom heim igjen til garden på Sjernarøy. Mormora gjekk kledd i mørke, fotside klede.
– Ho mor sydde alle kleda våre. Ho var rasflinke. Kjolar, dress, sykkelvesker, ryggsekkar, laga ho. Ein gong sydde ho kåper til meg og søster mi, skotskruta.
SJØLV OM KARI snakkar ned sine eigne syevner, kan ho det. Mormora budde fleire år hjå dei på Sjernarøy. Og det var stor stas for Kari å bli med mormora på hennar faste sommartur til Utne, for å sjå fonna og fjella, som ho sa. På ein av desse turane tok dei med rokken heim til Sjernarøy. Kari tykte det var vanskeleg å spinna. Det var tjukt og tynt om einannan, men til slutt blei garnet godkjent. Så blei det spøting av sokkar.
– Det gjekk på eit vis. Eg var glad få eg endeleg var ferdig.
På bordet ligg eit rosa spøt. Det skal bli eit sokkapar til nyaste oldebarnet.
FAREN LARS døydde berre 50 år gammal, etter fem år med kreft. For Kari, mor Guro og resten av familien blei det mykje å stella med. 20 mjølkekyr, og broren Anders som vart med i tysklandsbrigaden.
– Alt det me sleit. Kanskje me blei sterke av det? I klypene.
– Kva er bak dei skyene der, det lurer eg på, seier ho tankefullt.
I STOVA er det mange bilde, av forfedrar, mannen Jon, barn, barnebarn og oldebarn og englar. Masse englar.
– Ja, er dei ikkje fine? Eg elskar englar. Det er så godt å ha rundt seg.
Kor mange englar, er ikkje lett å få ein kjapp oversikt over. Dei er på veggen, på vedomnen, bord, bokhyller. I alle variantar, små, store, tynne, lubne, salige, uskuldige, modige. Kjøpt på reise i inn og utland.
– Denne er eg veldig glad i. Kari peikar på ein av dei mange englane på omnen, som har ei due i handa.
HO RISTAR på hovudet av tida som fyk, og at det ikkje er lett å fatta eigen alder.
– Eg har rekna meg fram til at eg blir 90 år om 14 månadar, kan ho fortelja når avisa er på besøk.
– Hjelpe meg.
Men alderen har ikkje hindra ho i å læra nye ting. Mobil og nettbrett var ho lenge i mot. Barnebarn masa og baud ho opplæring. I dag har ho begge delar, nå og på Facebook.
– Halgunset (Jarle, red. merk) han tar så fine bilde. Og så ler eg av desse humorteikningane med gamle damer. Du har sett dei?
Og å læra seg korleis bruka det var heller ikkje så vanskeleg som ho hadde trudd.
– Men det tar tida.
Til ære for fotografen trekkjer ho på seg sokkane. – Er dei ikkje fine, tullar ho.
Suldalssokken med laksane på finst det berre eitt slag av, akkurat som Kari.
