Jul i Kvalekrikkjen

Til jul for 13 år sidan blei me godt kjende med Todlev Kvalekrikkjen og Helje Sundvodl i ein artikkel i Suldalsposten. Her kan du lesa om korleis førebuingane til jul var den gongen.Men følg med; kvar dag i adventstida byr me på heilt nye møte med karane i Kvalekrikkjen.

Somme har sterkare juletradisjonar enn andre. I Kvalekrikkjen er det meste sterkt.



Slaktaren som står i tunet på Kvalekrikkjen, er raud i ansiktet. Gjeldsauen som nettopp enda livet bak fjoset, har sett sine blodspor. Nå ligg kjøtet oppi saltlake-stampen. Under eternittplater for å halda katten borte.
Det rår ei stille over gardsplassen etter at brekinga døydde ut. Her er korkje rot eller skrot. Nei, tunet framstår i den førjuls-verdighet slik det høver seg kultur-gründer og bonde Todlev Kvalekrikkjen.
Det einaste framandelementet er nabo og slaktar Helje Sundvodl. For når det lir mot jul, ser ikkje Todlev anna råd enn å senda bod over elva. Så kjem han Helje roande. Mest fordi promillegrensa er høgare til vanns enn til lands, vil vonde tunger ha det til.
– Pinnakjøt skal det bli, på to veker! Helje Sundvodl skyl fjeset og fnys openlyst av naboen sine pinnakjøttradisjonar.
– Bråtorking, vil eg kalla det. Men, du veit, smaken blir ikkje den heilt store...
Plutseleg – som ei revesaks –  slepper Sundvodljinen tennene framfor tunga. Der kjem Todlev Kvalekrikkjen strenande med strenge skritt mot våningshuset. Augene han set i slaktekaren ber ikkje bod om julefred.

Kloakk
– Du må ikkje høyra på det han seier, slår Todlev irritert fast og tømer vaskevatnet ut i blomabedet før fjeset til Sundvodlinjen har koagulert. I neste nå fører han inn i bestastova. Om ikkje julepynta, så byr ho seg fram med ein dom av juleøl og blodmat. Det siste ein rest etter Blodmatfestivalen hin året. For, som Todlev seier, kloakkanlegget fungerte ikkje heilt som det skulle.
Sikre kjelder Suldalsposten har vore i kontakt med, meiner dette er ei kvart sanning. Dunsten skuldast total mangel på kloakkanlegg, hevdar dei, etter at Todlev blei nekta å kopla seg på det kommunale systemet.
– Aldri har lågen vore raudare enn den natta, seier eit augevitne.
– Og aldri har Todlev vore svartare i blikket enn då, seier eit anna.



Kulturberar
Men om blodlukta er gammal er juleølet ferskt. For ferskt, synest Helje Sundvodl, og lar kroppsspråket få fritt utløp medan ølet renn inn frå Norgesglaset. Men Todlev er for opptatt av å visa fram eit rosemåla fat, til å ensa den kroppslege kritikken. Fatet fekk han frå Suldal kommune for sin innsats for traust kultur.
Og det er nettopp som kulturberar at Suldalsposten vil ha Todlev i tale. For kven veit vel betre korleis jula skal helgast, enn Todlev Kvalekrikkjen?
– Juletradisjonane er i ferd med å svinna, klagar Todlev.
– Det same er snøen. Ingen grunn til å søkja om OL i 2018 for Oslo, seier han og set seg ned med Norgesglaset i neven og gløtter ut vindauga. Der er det like grønt som når Todlev held kurs i ljåslått og rivetinding, aktivitetar som snart kan bli heilårssyslar på Kvalekrikkjen.



Øl-brygging
Sjølv gjer han sitt for å halda jula i hevd. Snøen kan han ikkje gjera noko med, men kva gjer vel det når han kan bryggja øl som skummar kvitare enn skodda ein Holmenkoll-søndag?
Todlev går detaljert til verks når han fortel om brygginga, ein sterk juletradisjon som har gått frå munn til munn heilt frå tippoldefaren.
Oppskrifta kan ikkje ha blitt kortare med åra, for det er ikkje måte på kor mykje medsols røring, bekkevatn og brakefiltrering som skal til før det brungrumsete brygget kan nytast.
Dessutan må bryggekaren ha dei naturlege maktene på si side. Todlev reiser seg litt ustøtt frå bordet og tar ein mild variant av hujinga som skal jaga vekk dei vonde åndene.
– Uhuuu!



Misjonsforening
Rett før Todlev skal gjera greie for den siste og heilt avgjerande brakesilinga, knakar det i dørhandtaket og kona Brita kjem rekande som julekvelden på kjerringa. Den dumpe lyden som følgjer er Norgesglaset til Sundvodlinjen. Ikkje ganske diskré gøymer han det på golvet bak stolen.
Ho skulle nå berre helsa på, seier ho.
– For det står ein framand bil i tunet. Men når blikket når drykken på bordet, får høfleghetsvisitten eit noko peikefingeraktig preg. Stemninga blir ikkje akkurat lystig når Todlev jagar ho demonstrativt på dør.
– Kom deg på misjonsforening, du!

Gratis skulemat
Det korte besøket er nok til å slenga Todlev av ølsporet. Kona har han respekt for. Elles blir det smått med Kvæfjordpudding til jul. I fjor var det på nippet til å skjera seg. Då gav kjerringa barnebarna pizza (eller pissa som Todlev seier) til julemiddag. Men Todlev tidde over helligbrøden, for husfreden og puddingen si skuld.
Julenissen ser ikkje Todlev mykje til. Men fjosnissane kjem til grautdekka låvegolv. Ein god skikk, tykkjer Todlev, mykje betre enn den gratis skulematen kommunen skal hiva etter ungane.
– Det er tida me lever i. Alt skal vera gratis. Men kva er det som vil skje? Eg reknar med at skuleungane ikkje er annleis enn barnebarna mine. Etter eit bit av eplet, kastar dei det. Så må eg gnaga i meg resten, buldrar han og uttrykkjer stor forståing for at ordføraren sende våpendragarane sine til å fronta ei så biring sak på tv.



Litteratur
Men kva er vel jula utan god lektyre? Sjølv om Kvalekrikkjen ikkje er ein skulert heim, er hyllene fylte av litteratur frå alle verdshjørne. Todlev held seg nå helste til dei heimslege forfattarane. Favoritten er Gabriel Bakka, oppslagsverket Daglegliv i Norden er ein god nummer to. Og så Rasmus Løland, då.
Her smett Helje Sundvodl kviskrande inn, medan Todlev rettar på ullsokkane og går bort til bokhylla:
– Han las ei halv side av Løland ein gong, men forstod mest ikkje eit ord. Bakka sine dikt skjønar han ikkje eit halvt ord av ein gong.
Men Todlev er for djupt inni diktet ”Dyrahei’o” til å ensa det som skjer. Før han har returnert til plassen sin å deklamera frå Gabriel Bakka, sit Sundvodlinjen igjen med neven rundt Norgesglaset.

Så kjem det frå Todlev:
Skreio losar ifrå hytto.
Karane med tunge sekker.
Skinna-loka reivd om rifla
oppå sekken - under toget,
føtlingane ligg og flangsar.
Hestane med svære kløvjar.
Oppå kviler digre horn.

– Dette er kultur! Utbryt Todlev engasjert frå boka, men blir smal om munnen når han ser Sundvodlinjen halvsovande på andre sida av bordet.
– Ja, ja, sukkar han forsonande. Han Helje er jo litt einspora. Men ein ting skal han ha. Ingen kan skyta inn jula som han!
Utstyrt med restedynamitt frå Vegvesenet, knar naboen saman tre salver som han fyrer av klokka fem på ettermiddagen.
– Og eg skal seia det smell! Han sparer ikkje på dynamitten når han kan få han gratis. Det er så det ristar i heile bygda. Eit år var det så kraftig, at Vinjarnuten mista ein r, minnest Todlev.
– Men det blei nå jul, likevel.

Trond Hjorteland